PODSTAWOWE ZASADY POSTĘPOWANIA - AZBEST CZ. 1

WPROWADZENIE

Azbest jest znany i wykorzystywany przez człowieka od tysiącleci. Jest materiałem naturalnym – należy do grupy minerałów (krzemianów). Cechą charakterystyczną azbestu jest jego włóknista budowa oraz wyjątkowe właściwości fizyczne i chemiczne. Jest niemal niezniszczalnym tworzywem o wielu zaletach: odporny na działanie bardzo wysokich temperatur, ale także na działanie mrozu, kwasów i substancji żrących, a przy tym elastyczny, wytrzymały, rozciągliwy.
Istnieje kilka odmian azbestu, różniącego się m.in. składem chemicznym oraz rodzajem włókien. Największe znaczenie przemysłowe w Polsce i około 95 % udział w ogólnej masie stosowanych minerałów azbestowych miał azbest biały (chryzotyl - uwodniony krzemian magnezu). Rzadziej stosowane, aczkolwiek dużo bardziej niebezpieczne dla zdrowia są:

• azbest niebieski – krokydolit,
• azbest brązowy – amozyt.

Szkodliwość azbestu nie wynika z jego składu chemicznego - przyczyna szkodliwości tkwi w jego włóknistej strukturze. Podczas eksploatacji wyrobów zawierających azbest lub w wyniku działania czynników zewnętrznych na te wyroby – włókna azbestu zostają uwalniane do powietrza. Włókna są niewidoczne gołym okiem i mają tendencję do wielokrotnego rozwarstwiania się – dzięki temu mogą być dziesiątki a nawet setki razy cieńsze od ludzkiego włosa. Po przedostaniu się z wdychanym powietrzem do układu oddechowego, zostają najczęściej wydalone przez organizm. Jednakże istnieją takie włókna, których organizm nie potrafi się pozbyć. Najbardziej niebezpieczny jest pył azbestu w postaci mikroskopijnych, tzw. respirabilnych włókien, które dostają się do płuc wraz z wdychanym powietrzem. Włókna małych rozmiarów, niewidoczne gołym okiem, wnikają najgłębiej do układu oddechowego, do pęcherzyków płucnych. Zalegające w płucach włókna azbestu mogą powodować nie tylko zwłóknienie tkanki płucnej, czyli chorobę zawodową azbestozę, lecz także są przyczyną raka płuc i międzybłoniaka opłucnej. Ryzyko wystąpienia raka płuc wśród osób narażonych na pył azbestu znacznie się zwiększa przy jednoczesnym paleniu papierosów.
Zagrożenie ze strony azbestu jest przez ludzi bagatelizowana ze względu na mikroskopijną wielkość włókien (niewidoczne dla ludzkiego oka) oraz długotrwały i utajony rozwój choroby.

Przez długi okres czasu choroba może się nie ujawniać - pierwsze jej objawy mogą dać o sobie znać po okresie dwudziestu, a nawet czterdziestu lat od pierwszego kontaktu z pyłem azbestowym. Po ujawnieniu się nowotwór rozwija się gwałtownie i charakteryzuje się krótką przeżywalnością (od wystąpienia objawów do śmierci upływa nie więcej niż 2 lata). Należy zwrócić także uwagę że, przeciętni użytkownicy wyrobów zawierających azbest są narażeni na 100-1000 razy niższe poziomy zanieczyszczeń niż ekipy remontowe usuwające wyroby z azbestem.

Ze względu na szkodliwość wyrobów azbestowych dla zdrowia ich produkcja zakazana została w Polsce Ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, zgodnie z którą do 28 września 1998 r. zakończono produkcję płyt azbestowo-cementowych, zaś od 28 marca 1999 obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami go zawierającymi. Wyroby zawierające azbest mogą być wykorzystywane w sposób niestwarzający zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska w terminie do dnia 31 grudnia 2032r. W krajach Unii Europejskiej zakaz wydobycia azbestu oraz produkcji i przetwarzania wyrobów zawierających azbest wprowadziła Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 marca 2003 r., zaś całkowity zakaz stosowania azbestu wprowadzony został 1 stycznia 2005r.

AKTY PRAWNE

Podstawowe akty prawne, które regulują działalność związaną z użytkowaniem, usuwaniem, transportem i składowaniem materiałów zawierających azbest:

1. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 797 z późn. zm.)
2. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 154 z późn. zm.)
3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1219, z późn. zm.)
4. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1680)
5. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1333)
6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31)
7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.)
8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005 r. Nr 216, poz. 1824)
9. Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2020 r. poz. 10)
10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (t.j. Dz. U. z 2016r. poz. 1117, z późn. zm.)
11. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie prowadzenia kursów z zakresu przewozu towarów niebezpiecznych (t.j. Dz.U. 2019 poz. 555 z późn. zm.)

USUWANIE WYROBÓW, MATERIAŁÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST

Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest, powinien dokonać identyfikacji rodzaju i ilości azbestu w wyrobach, przez uprawnione do takich prac laboratorium. Identyfikacja azbestu powinna nastąpić w okresie użytkowania wyrobów, jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania prac zabezpieczenia lub usuwania takich wyrobów, o ile informacja ta, nie jest podana w innych dokumentach budowy przedmiotowego obiektu.

Usuwanie z budynku wyrobów budowlanych zawierających azbest jest działalnością budowlaną i podlega przepisom ustawy Prawo budowlane. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości ma obowiązek zgłoszenia faktu rozpoczęcia robót do właściwego terenowego organu administracji architektoniczno- budowlanej (starosta, powiatowy inspektor nadzoru budowlanego). Organ nadzoru budowlanego może nałożyć w drodze decyzji obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie zgłoszonych robót, gdy ich realizacja może spowodować pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych lub stanu środowiska.

Wykonawca prac, przed rozpoczęciem robót polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest zobowiązany jest uzyskać pozwolenie właściwego organu nadzoru budowlanego. Wszystkie prace budowlane polegające na oczyszczaniu budynków z azbestu mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac w zależności od ich stopnia skomplikowania takie jak: piły ręczne lub specjalistyczne z odciągiem, nożyce do cięcia wyrobów azbestowych, dłuta, wkrętarki, środki łączności bezprzewodowej, środki do impregnacji odpadów (tzw. płyny wgłębnie penetrujące) i urządzenia do ich aplikacji, odkurzacze specjalistyczne z filtrem HEPA, urządzenia do pobierania próbek czystości powietrza, kontenery do magazynowania odpadów (zamykane i oznakowane), materiały do oznakowania stref prac z udziałem azbestu i informujące o zakazie wstępu na teren budowy z udziałem azbestu, taśmy przylepne, materiały do zabezpieczenia i transportu odpadów (worki foliowe, folie do izolowania pomieszczeń, palety, itp.), pojazdy przeznaczone do transportu odpadów, podnośniki hydrauliczne, windy techniczne, rusztowania, siatka budowlana, kabiny dekontaminacyjne, śluzy, filtry HEPA do urządzeń podciśnieniowych i same urządzenia do wymiany powietrza i zapewnienia podciśnienia, urządzenia do kontroli utrzymania podciśnienia, przewody do transportu powietrza.

Wykonawca może zatrudniać wyłącznie pracowników przeszkolonych w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w kontakcie z azbestem lub wyrobami zawierającymi azbest.

Szkolenie w wymiarze min. 5,5 godzin powinno dotyczyć zaznajomienia uczestników z zagrożeniami związanymi z wykonywaną pracą, przepisami oraz zasadami BHP, z przysługującymi prawami i obowiązkami. Pracownicy powinni być poinformowani o zasadach bezpieczeństwa podczas robót z azbestem oraz sposobach postępowaniem w sytuacjach awaryjnych. Szkoleniu takiemu powinni poddać się także pracodawcy oraz osoby kierujące pracownikami mającymi bezpośredni kontakt z azbestem, aby móc organizować pracę na budowach w sposób zgodny z wszelkimi zasadami BHP oraz sztuki budowanej.
Po dopełnieniu obowiązków formalnoprawnych, właściciel lub zarządca dokonuje wyboru wykonawcy prac. Z nim też zawiera umowę na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczenia budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z azbestu.

Firmy świadczące usługi w zakresie usuwania azbestu zobowiązane są do przestrzegania przepisów ustawy o odpadach w zakresie postępowania z wytworzonymi odpadami, mają obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów, a także rokrocznego składania właściwemu marszałkowi województwa sprawozdania o wytwarzanych odpadach i gospodarowaniu odpadami.

Zgodnie z art. 27 ustawy o odpadach wytwarzający odpady (wykonawca robót z azbestem) może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami odbiorcy odpadów.
Ten jednak musi posiadać odrębne zezwolenie na zbieranie odpadów lub zezwolenie na przetwarzanie odpadów, wydane przez starostę lub marszałka województwa oraz wpis do rejestru gospodarujących odpadami. Niedopuszczalne jest podzlecanie usługi gospodarowania odpadami zawierającymi azbest podmiotom nie posiadającym stosownych zezwoleń.

W przypadku robót polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, które przepisy traktują jako stwarzające szczególne zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, istnieje obowiązek przygotowania, przed rozpoczęciem robót, informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia tzw. „planu bioz”. Plan BIOZ sporządza, lub zapewnienia jego sporządzenie, kierownik budowy. Plan powinien uwzględniać specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót. Zawiera on między innymi wykaz istniejących obiektów budowlanych podlegających adaptacji lub rozbiórce, informacje o skali i rodzajach zagrożeń, określenie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń np. potrzebę stosowania środków ochrony indywidualnej, wskazanie środków technicznych i organizacyjnych w celu zapobieżenia zagrożeniom.

Pracowników należy wyposażyć we właściwe środki ochrony dróg oddechowych o klasie ochrony dostosowanej do wyników pomiarów zawartości włókien azbestu w powietrzu oraz odzież ochronną - zalecany jest szczelny strój ochronny, zabezpieczający całe ciało przed kontaktem z azbestem (maska, gogle, pełny kombinezon, rękawice) np. jednoczęściowe kombinezony uszyte z materiału uniemożliwiającego przenikanie włókien azbestowych, bez kieszeni. Rękawy w nadgarstkach i nogawki spodni w kostkach powinny szczelnie przylegać do ciała (bariera ochronna zgodna z kategorią III odzieży ochronnej, typ 5 i 6).


Przykładowy zestaw do usuwania azbestu – kombinezon ochronny, maska i rękawiczki + worki na odpady azbestowe

Podstawowe zasady bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest ujęte są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest określają szczegółowo techniczne warunki prowadzenia robót tj.:

Demontaż na zewnątrz budynku :

• izolowanie od otoczenia obszaru prac przez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska,
• ogrodzenie terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m, przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska,
• umieszczenie w strefie prac w widocznym miejscu tablic informacyjnych o następującej treści: „Uwaga! Zagrożenie azbestem”; lub w przypadku wyrobów zawierających krokidolit (azbest niebieski) – „Uwaga! Zagrożenie azbestem-krokidolitem”,
• zastosowanie odpowiednich środków technicznych ograniczających do minimum emisję azbestu do środowiska,
• zastosowanie w obiekcie odpowiednich zabezpieczeń przed pyleniem i narażeniem na azbest, w tym uszczelnienia otworów okiennych i drzwiowych, a także innych zabezpieczeń przewidzianych w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
• codzienne usuwanie pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą na mokro,
• izolowanie pomieszczeń, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego dla obszaru prac, w szczególności izolowania pomieszczeń w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit (azbest niebieski),
• stosowanie zespołu szczelnych pomieszczeń, w których następuje oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usuwaniu pyłu azbestowego przekraczającego dopuszczalne wartości stężeń,

Aby uniemożliwić emisję azbestu do środowiska prace powinny być wykonywane w następujący sposób:

• przed usunięciem lub demontażem elementy powinny zostać nawilżone wodą i utrzymywane w stanie wilgotnym przez cały czas pracy,
• tam gdzie jest to technicznie możliwe należy demontować całe elementy bez ich uszkadzania,
• do odspajania materiałów trwale związanych z podłożem należy stosować wyłącznie narzędzia ręczne lub wolnoobrotowe wyposażone w miejscowe instalacje odciągające powietrze,
• w przypadku stwierdzenia występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłu azbestu, prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza (również dla wyrobów zawierających krokidolit),
• codzienne zabezpieczanie zdemontowanych wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz ich magazynowanie na wyznaczonym i zabezpieczonym miejscu.

Ważną sprawą jest przygotowanie miejsca i sposobu tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych na placu budowy, po ich demontażu, a jeszcze przed transportem na składowisko. Miejsce takie powinno być wydzielone i zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych oraz oznakowane znakami ostrzegawczymi o treści: „Uwaga! Zagrożenie azbestem!”, „Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony”.

Demontaż wewnątrz budynku:

Zabezpieczenie i demontaż wyrobów zastosowanych wewnątrz obiektu wymagają najwyższych kwalifikacji, doświadczenia i stosowania specjalistycznych technik zmniejszających ryzyko pylenia. Stosowane są w miarę możności techniki na mokro, środki wiążące pył azbestowy, czyli uniemożliwiające pylenie. Obszar pracy musi być oznakowany, odizolowany od innych pomieszczeń, wejść/wyjść do obszaru pracy trzeba dokonywać przez śluzy i kabiny.
Przy tym osobne śluzy i kabiny przeznaczone powinny być dla usuwanych odpadów, które uprzednio należy zapakować w folię. Miejsce demontażu powinno być osłonięte barierą przeciwpyłową z folii polietylenowej o grubości 0,2 mm. W strefie prac zaś należy zastosować ciągłą wymianę powietrza dzięki urządzeniom pochłaniającym pyły powstałe podczas demontażu – zastosowane filtry muszą posiadać skuteczność oczyszczania powietrza 99,95%.

Po upływie 24 godz. od momentu zakończenia ostatecznych prac oczyszczających, przy wilgotności poniżej 80%, należy wykonać pomiary czystości pomieszczeń metodami poboru agresywnego (wywołanie w pomieszczeniach silnego ruchu powietrza unoszącego osiadłe pyły). Pomiary należy prowadzić przy wyłączonym urządzeniu do uzyskania podciśnienia. Ponieważ w polskim prawodawstwie nie określono dopuszczalnego stężenia azbestu w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (np. budynki mieszkalne, szkoły, szpitale), sugeruje się, aby wielkość zanieczyszczenia powietrza poniżej 1000 wł./m3 traktować jako skuteczne oczyszczenie. Można wówczas zdemontować urządzenia dla uzyskania podciśnienia, bariery foliowe itp. Wyniki pomiarów stężeń pyłów azbestu w powietrzu powinny być przedstawione właścicielowi lub zarządcy obiektu oraz Inspekcji Sanitarnej. Powinny być one przechowywane przez właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego przez okres co najmniej 5 lat.

Po całkowitym zakończeniu prac obowiązkiem wykonawcy jest również złożenie właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca przechowuje oświadczenie przez 5 lat.