OCHRONA UKŁADU ODDECHOWEGO

SPRZĘT OCHRONY UKŁADU ODDECHOWEGO

Zgodnie z art. 237⁶ § 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. A na podstawie § 3. tego samego artykułu pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach.

Szczegółowe regulacje prawne dotyczące zasad bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej są określone w rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 listopada 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2021 poz.2088).

Wdychanie zanieczyszczonego powietrza podczas wykonywania czynności zawodowych może prowadzić do uszkodzenia układu oddechowego i całego organizmu. Jeżeli niebezpieczne substancje, takie jak mikrocząsteczki, gazy i opary przedostają się do krwiobiegu przez płuca, często prowadzą do chorób zawodowych, takich jak azbestoza, astma lub nowotwór.

Skutki wchłania szkodliwy substancji chemicznych przez układ oddechowy zależą od fizykochemicznych właściwości tych substancji. Zasadniczym problemem staje się prawidłowe określenie wszystkich czynników szkodliwych dla układu oddechowego mogących wystąpić podczas przebywania ludzi w strefie zagrożonej, charakterystyka indywidualna człowieka oraz reakcje zachodzące w mieszaninach tych związków.

Dla substancji chemicznych zostały określone normatywy higieniczne. System ustalania normatywów higienicznych polega na założeniu, że dla każdej substancji istnieje takie stężenie, w którym i poniżej którego nie wywołuje ona żadnych szkodliwych zmian w stanie zdrowia pracownika. Polska lista normatywów higienicznych obejmuje trzy kategorie:

najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) – wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina,
najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) – wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

WYBÓR SPRZĘTU OCHRONY UKŁADU ODDECHOWEGO

Przed zakupem sprzętu ochrony układu oddechowego należy zidentyfikować wszystkie zagrożenia występujące w środowisku pracy oraz dokonać oceny ryzyka zawodowego (sprzęt ochrony układu oddechowego dobiera się i stosuje w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub wystarczająco ograniczyć związanego z nimi ryzyka przez organizację pracy lub zastosowanie środków ochrony zbiorowej). Należy wykonać pomiary stężeń czynników szkodliwych i porównać je z wartościami normatywów higienicznych. Krotność przekroczenia najwyższe dopuszczalne stężeń (natężeń) jest decydującym wskaźnikiem przy doborze klasy ochronnej sprzętu ochrony układu oddechowego.

W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej w tym sprzętu ochrony układu oddechowego, w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 listopada 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2021 poz.2088), dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej w tym sprzęt ochrony układu oddechowego:

Nie może sam z siebie stanowić źródła zagrożenia.
Dobiera się w taki sposób, aby był dopasowany do pracownika lub wyposażony w regulację umożliwiającą jego dopasowanie.
W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej dopasowuje się je względem siebie w sposób niepowodujący zmniejszenia właściwości ochronnych tych środków.
Środki ochrony indywidualnej w tym sprzęt ochrony układu oddechowego jest przeznaczony do użytku osobistego. W wyjątkowych przypadkach może być używany przez więcej niż jedną osobę, jeżeli zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego użytkowania na zdrowie i higienę korzystających z niego pracowników.
Środki ochrony indywidualnej w tym sprzęt ochrony układu oddechowego wymienia się zgodnie ze wskazaniami producenta danego środka lub w przypadku utraty właściwości ochronnych. Stan środków ochrony indywidualnej jest okresowo sprawdzany i dokumentowany.

Należy wyróżnić dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu oddechowego:

zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci cząsteczek ciekłych lub stałych, aerozoli, gazów, par),
niedobór tlenu (zawartość poniżej 17% O₂).

Możliwe są dwie metody ochrony:

przez oczyszczenie powietrza (sprzęt oczyszczający),
przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego od zanieczyszczeń (sprzęt izolujący).

SPRZĘT OCZYSZCZAJĄCY

Oczyszczanie powietrza z chemicznych substancji szkodliwych oraz pyłów odbywa się przy użyciu:

filtrów– zatrzymują cząsteczki stałe (pyły) oraz kropelki cieczy w postaci aerozoli (mgły),
pochłaniaczy – zatrzymują gazowe substancje chemiczne na zasadzie reakcji chemicznej,
filtropochłaniaczy – stanowią kombinację filtrów i pochłaniaczy.

Filtry, pochłaniacze i filtropochłaniacze nie są samodzielną ochroną i dlatego wymagają skompletowania z częścią twarzową. Wyjątek stanowią jedynie półmaski jednorazowe.

Z uwagi na typ części twarzowej sprzęt oczyszczający można podzielić w następujący sposób:

Półmaski jednorazowe,
Półmaski,
Maski pełnotwarzowe.

Półmaski jednorazowe zapewniają ochronę przed cząstkami stałymi, typu: pyły, dymy, bakterie, wirusy oraz cząstkami ciekłymi w postaci mgły. Półmaski jednorazowe nie posiadają elementów wymiennych, więc po zużyciu należy ją zutylizować.

Półmaski wielokrotnego użytku oraz maski pełnotwarzowe stosowane są z filtrami, pochłaniaczami oraz filtropochłaniaczami w zależności od występujących zagrożeń. Maski pełnotwarzowe ściśle przylegają do twarzy, chroniąc jednocześnie drogi oddechowe, oczy oraz całą twarz.

Filtry i pochłaniacze wymienne do masek i półmasek.

Podział pochłaniaczy gazowych:

klasa 1 – pochłaniacze o niskiej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o stężeniu objętościowym w powietrzu nie przekraczającym 0,1% (1.000 ppm)
klasa 2 – pochłaniacze o średniej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o objętościowym stężeniu w powietrzu nie przekraczającym 0,5% (5.000 ppm)
klasa 3 – pochłaniacze o wysokiej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o objętościowym stężeniu w powietrzu do 1% (10.000 ppm)

Podział filtrów:

Elementy filtrujące dzieli się w zależności od skuteczności filtrowania na trzy klasy ochronne:

Klasa 1 – (P1) – skuteczność filtracji 80% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi o niskiej toksyczności dla których NDS≥2mg/m³
Klasa 2 – (P2) – skuteczność filtracji 94% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o niskiej i średniej toksyczności dla których NDS≥0,05mg/m³
Klasa 3 – (P3) – skuteczność filtracji 99,95% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o wysokiej toksyczności dla których NDS<0,05mg/m³

Półmaski filtrujące

Wśród masek filtrujących wyróżniamy trzy klasy ochronne w zależności od skuteczności filtrowania:

Klasa 1 – (FFP1) – skuteczność filtracji 80% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o niskiej toksyczności dla których NDS≥2mg/m³ o ile maksymalne stężenie wynosi do 4xNDS
Klasa 2 – (FFP2) – skuteczność filtracji 94% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o niskiej i średniej toksyczności dla których NDS≥0,05mg/m³ o ile maksymalne stężenie wynosi do 10xNDS
Klasa 3 – (FFP3) – skuteczność filtracji 97% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o wysokiej toksyczności dla których NDS<0,05mg/m³ o ile maksymalne stężenie wynosi do 20xNDS

Dodatkowe oznaczenia półmasek filtracyjnych:

C – dodatkowe wymaganie odpowiedniej pyłochłonności sprawdzane pyłem węglowym
D – dodatkowe wymaganie odpowiedniej pyłochłonności sprawdzane pyłem dolomitowym
S – półmaska przeznaczona do filtracji tylko cząstek stałych (pył, dym)
SL – półmaska przeznaczona do filtracji cząstek stałych (pył, dym) oraz cząstek ciekłych (mgła)

Aby zapewnić odpowiedni poziom ochrony półmaski/maski muszą gwarantować szczelne dopasowanie do twarzy użytkownika. Dlatego bardzo ważne są testy dopasowania (w Polsce nie są obowiązkowe).

SPRZĘT IZOLUJĄCY

Sprzęt izolujący to akcesoria, które zapewniają dopływ czystego powietrza z niezależnego źródła.

Sprzęt izolujący musi być stosowany, gdy:

występuje zbyt mało tlenu w powietrzu – poniżej 17%,
nie znamy dokładnego stężenia substancji szkodliwych lub jest ono bardzo duże,
filtracja okazuje się nieskuteczna dla danego zanieczyszczenia,
szkodliwa substancja w postaci gazu jest bezwonna.

Sprzęt znajdujący się w tej kategorię dzieli się na sprzęt izolujący:

stacjonarny (aparaty wężowe sprężonego powietrza)
autonomiczny (aparaty butlowe lub regeneracyjne)

Sprzęt ucieczkowy

Sprzęt ucieczkowy, przeznaczony jest do stosowania podczas ewakuacji ze strefy zagrożenia. Nie jest to sprzęt do użytkowania podczas pracy, ale w nagłych wypadkach, gdy należy jak najszybciej opuścić skażone środowisko.

Każdy rodzaj sprzętu ochrony układu oddechowego wprowadzany do sprzedaży musi spełniać wymagania systemu oceny zgodności, a więc musi zostać oznakowany znakiem CE, posiadać odpowiednią dokumentację techniczną, mieć wystawioną deklarację zgodności UE. Producenci są zobligowani do przeprowadzenia pełnej procedury oceny zgodności w oparciu o akty prawne i normatywne.